"ธรรมะ" ในภาษาบาลี (ธมฺม) และในภาษาสันสกฤต (ธรฺม) มีความหมายเหมือนกันหรือแตกต่างกัน?

ความหมายของ “ธมฺม” (บาลี) และ “ธรฺม” (สันสกฤต) มีทั้งเหมือนกันและต่างกัน ความเหมือนกันจะอยู่ที่การพูดถึงสิ่งเดียวกันคือ “สิ่งซึ่งทรงตัวอยู่” และความต่างกันจะอยู่ที่จุดเน้น ทั้งภาษาบาลีและภาษาสันสกฤตมาจากแหล่งเดียวกัน คือ จาก “ภาษาพระเวท”

1. “ธรรมะ” ภาษาบาลี คือ “ธมฺม” ประกอบด้วยคำ 2 คำ (ธ + มฺม)

1.1 “ธ” (dha) ใช้แทนชื่อบุคคลชั้นสูง เช่น กษัตริย์ มีความหมายว่า ท่าน, เธอ

1.2 “มฺม” (mum) แปลว่า แม่, ให้กำเนิด, บ่อเกิด, ปลอมตัว, เงียบ ฯลฯ เป็นรากของคำว่า “Mummy” กับ “Mother” และถูกใช้ในความหมายอื่น เช่น ชอบ, ดี, ถูกต้อง ฯลฯ

เมื่อนำคำทั้ง 2 มาสมาสกันเข้าเป็น “ธมฺม” หมายถึง ความเป็นเหตุของสิ่งซึ่งทรงตัวอยู่ ฯลฯ โดย “ธมฺม” นั้นไม่ได้เน้นที่ “ประชาธรรม” (หน้าที่ของประชาชน) แต่มุ่งเน้นที่ “ราชธรรม” (หน้าที่ของพระราชา) หมายความว่า “ธมฺม” นั้นไม่ได้มุ่งเน้นที่ “มนุษยธรรม” (คุณงามความดีของมนุษย์) แต่มุ่งเน้นไปที่ “อมตธรรม” (คุณงามความดีของผู้ทรงดำรงอยู่)

2. “ธรรมะ” ภาษาสันสกฤต คือ “ธรฺม” ประกอบด้วยคำ 2 คำ (ธร + รฺม)

2.1 “ธร” (dhara) แปลว่า ผู้ทรงไว้, ผู้ทรงดำรงอยู่, ผู้สร้าง ฯลฯ

2.2 “รฺม” (rum) แปลว่า ผิดธรรมดา, ไม่รู้จัก ฯลฯ เป็นรากของคำว่า “รมฺม” กับ “รมฺย” แปลว่า น่าบันเทิงใจ, น่าสนุก, น่ารัก, น่าสบาย, น่าชม,น่าพึงใจ, น่ายินดี, งาม ฯลฯ

เมื่อนำคำทั้ง 2 มาสมาสกันเข้าเป็น “ธรฺม” หมายถึง พฤติธรรมของสิ่งซึ่งทรงตัวอยู่ ฯลฯ โดย “ธรฺม” ไม่ได้เน้นที่ “ทุ” (สอง, ชั่ว, ยาก, มลทิน, มืด, ทนอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้) แต่เน้นที่ “สุ” (แท้, ดี, งาม, ง่าย, สะอาด, สว่าง, สงบ) หมายความว่า “ธรฺม” นั้นไม่ได้เน้นที่ “ทุกข์” (ทนอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้) แต่เน้นที่ “สุข” (คงที่ไม่เปลี่ยน���ปลง) ในโลกนี้จึงมีแต่ “ทุกข์” เท่านั้นที่เกิดขึ้นและมีแต่ “ทุกข์” เท่านั้นที่ดับไป เพราะฉะนั้น จึงมีแต่ “สุข”เท่านั้นที่ดำรงอยู่เป็นอมตสุข

ธรรมะ เป็นธรรมชาติของความคิด จะบาลีหรือสันสกฤตแสดงว่ายังยึดติดกับรูปธรรมของการกระทำอยู่ ควรคิดด้านนามธรรมว่าเราจะเข้าถึงธรรมชาติได้อย่างไร นั่นแหละธรรมะ

ไม่แตกต่างกัน เพราะต่างก็เป็นเพียงอักขระสมมุติที่ใช้เป็นสัญลักษณ์แทนความจริงที่ค้นพบ ความจริงย่อมมีรูปลัษณ์นามลักษณ์ของมันเอง แต่อักขระแต่ละชาติภาษาไปแทนให้เกิดความเข้าใจตรงกัน หรือใกล้เคียงกันเท่านั้น เช่น ควาย กระบือ คาราบาว buffalo ไง

whoa thats not english!