จิตว่างคืออะไร? ทำกันอย่างไร? ใครเป็นเจ้าตำรับ?

เพื่อความเข้าใจอันดี ผมจะขออธิบายโดยเปรียบเทียบทั้งความหมายเดิมและความหมายใหม่

1. จิตว่างคืออะไร?

1.1 "จิตว่าง" แบบเดิม คือ การเป็นอิสระจากความเป็นของคู่ทุกอย่าง ซึ่งเป็นการอธิบายการดำรงอยู่ได้เองของ "เต๋า " ว่าเป็นอย่างไร และแตกต่างจากสิ่งอื่น ๆ ตรงไหน เช่น

- เต๋าดำรงอยู่ได้เองและเป็นอิสระจากความดี-ความชั่ว

- เต๋าดำรงอยู่ได้เองและเป็นอิสระจากหยิน-หยาง

- เต๋าดำรงอยู่ได้เองและเป็นอิสระจากยาก-ง่าย

- เต๋าดำรงอยู่ได้เองและเป็นอิสระจากมี-ไม่มี

- เต๋าดำรงอยู่ได้เองและเป็นอิสระจากยาว-สั้น

- เต๋าดำรงอยู่��ด้เองและเป็นอิสระจากสูง-ต่ำ

- เต๋าดำรงอยู่ได้เองและเป็นอิสระจากหน้า-หลัง

สรุป : "จิตว่าง" แบบเดิมเป็นการอธิบายถึง "ความมีแก่นสารของเต๋า" ซึ่งสามารถดำรงอยู่ได้เองและเป็นอิสระจากสิ่งอื่น ๆ

1.2 "จิตว่าง" แบบใหม่ คือ การเป็นอิสระจากความรู้สึกนึกคิดของตนเอง ซึ่งเป็นการอธิบายถึงสภาวะที่จิตว่างจากความคิดปรุงแต่ง จิตรับรู้ทุกสิ่ง แต่ไม่ปรุงแต่งใด ๆ ทั้งสิ้น เช่น

- ว่างจากอัตตาและสิ่งที่เกี่ยวเนื่องจากอัตตา

- ว่างจากการยึดมั่นถือมั่นในสรรพสิ่งว่าเป็นตัวกูและของกู

- ว่างจากความอยาก (ตัณหา) และจากความยึดมั่นถือมั่น (อุปาทาน)

สรุป : "จิตว่าง" แบบใหม่เป็นการอธิบายถึง "ความไม่มีแก่นสารของสรรพสิ่งทั้ปวง" ซึ่งต้องอาศัยสิ่งอื่นเกิดขึ้น อาศัยสิ่งอื่นตั้งอยู่ และก็อาศัยสิ่งอื่นดับไป เป็นธรรมดา

2. ทำกันอย่างไร?

2.1 วิธีการเดิม คือ การดำเนินชีวิตให้คล้อยตามเต๋า เช่น

- ปล่อยสรรพสิ่งเจริญพัฒนาตามสัญชาตญาณธรรมชาติ โดยไม่ก้าวก่าย

- ให้กำเนิดและหล่อเลี้ยงสรรพสิ่ง โดยไม่ครอบครองเป็นส่วนตน

- ช่วยเหลือเอื้อสรรพสิ่งเต็มกำลัง โดยไม่คิดหวังผลตอบแทน

- เมื่อภารกิจสัมฤทธิ์ผล โดยไม่แสดงตนเป็นเจ้าของ

2.2 วิธีการใหม่ คือ การชำระจิตให้บริสุทธิ์จากความยึดมั่นถือมั่นในบุญและบาป รวมทั้งกุศลและมหากุศลด้วย (ไม่ให้ยึดมั่นถือมั่นในอะไรทั้งสิ้น รวมทั้งความดีด้วย)

3. ใครเป็นเจ้าตำรับ?

3.1 ท่านเหลาจื้อ ศาสดาของลัทธิเต๋า เป็นเจ้าตำรับ

"จิตว่าง" แบบเต๋าเป็นการอธิบายถึง "ความมีแก่นสารของเต๋า" ซึ่งสามารถดำรงอยู่ได้เองและเป็นอิสระจากสิ่งอื่น ๆ เพื่อให้มนุษย์ยึดมั่นในความเป็น "อัตตตา" ของเต๋า และเพื่อให้มนุษย์หยั่งรู้ถึง "ความไม่มีแก่นสารของสิ่งอื่น ๆ" ไปพร้อม ๆ กัน

3.2 คำว่า "จิตว่าง" นั้น ท่านพุทธทาสภิกขุนำมาใช้ก่อนคนอื่นในเมืองไทย

ความหมายของท่าน คือ ว่างจากความอยาก (ตัณหา) และจากความยึดมั่นถือมั่น (อุปาทาน) ซึ่งท่านพุทธทาสได้แนวคิดนี้มาจากฝ่ายมหายาน แต่หากสังเกตให้ดีจะเห็นว่าเรื่อง "จิตว่าง" ที่ท่านพุทธทาสสอนและเน้นนั้นก็คือเรื่อง "ศูนยตา" ที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงแก่โมฆราชมาณพนั่นเอง

แต่ "จิตว่าง" แบบพุทธเป็นการเปิดเผยให้เห็นถึง "สิ่งที่ไม่มีอยู่" มากกว่า "สิ่งที่มีอยู่" พูดง่าย ๆ ก็คือเป็นเพียงคำที่ใช้เรียกความไร้แก่นสารของสรรพสิ่งทั้งปวง เพื่อช่วยให้มนุษย์คลายความยึดมั่นถือมั่นในทุกสิ่งทุกอย่าง รวมทั้งความดีด้วย

หมายเหตุ

1. "จิตว่าง" ในทัศนะของชาวพุทธนั้นไม่ได้หมายถึง จิตที่เป็นอิสระจากอารมณ์

แต่ "จิตว่าง" หมายถึง สภาวะที่จิตว่างจากความคิดปรุงแต่ง คือ จิตรับรู้ทุกสิ่ง แต่ไม่ปรุงแต่งใด ๆ และเป็นเพียงคำที่ใช้เรียกความไร้แก่นสารของสรรพสิ่งทั้งปวง เพื่อช่วยให้มนุษย์คลายความยึดมั่นถือมั่นในทุกสิ่งทุกอย่าง รวมทั้งความดีด้วย

2. "จิตดับ" ในทัศนะของชาวพุทธนั้นไม่ได้หมายถึง คนตายแล้วสูญ จิตจึงดับสูญไปด้วย

แต่ "จิตดับ" หมายถึง จิตมันสูญมาตั้งแต่ยังไม่ตาย คือ มันก็ไม่ได้มีตัวเราอยู่จริง ซึ่งก็เท่ากับว่ามันสูญจากความมีตัวเรามาตั้งแต่เรายังไม่ตายแล้ว สาเหตุที่เป็นเช่นนั้นก็เพราะชาวพุทธไม่เชื่อว่า "จิตเป็นอัตตา" (ตัวตนอมตะ) แต่เชื่อว่า "จิตเป็นอนัตตา" (ตัวตนชั่วคราว)

ตาแก่ : เป็นอยู่อย่างไรเรียกว่าเป็นอยู่ด้วยจิตว่าง ?

หลวงตา : เป็นอยู่ด้วยจิตว่างนั้น มิใช่เป็นอยู่ด้วยการนั่งหรือนอนตัวแข็งทื่อเป็นท่อนไม่ดังที่เข้าใจกันเอาเอง ตามความเขลาเพราะไม่เข้าใจคำว่าสุญญตาของพระพุทธเจ้า. คำว่า "ว่าง" หมายถึงว่างจากความรู้สึกว่ามีตัวกู หรือของกู ดังที่กล่าวมาแล้ว ตัวเรามีขึ้นมาก็เพราะเรามีความรู้สึกว่าตัวเรามี ความรู้สึกว่าตัวเรามีอยู่นั้น จะมีแต่ชั่วขณะที่เรารู้สึกอย่างนั้น ความรู้สึกอย่างนั้นเรียกว่าอุปาทาน เมื่อจิตกำลังมีอุปาทานอย่างนี้ เรียกว่าเป็นจิตโง่หรือการเป็นอยู่ด้วยความโง่ เมื่อใดไม่มีอุปาทาน ก็เรียกได้ว่าไม่มีความโง่ แต่เป็นการอยู่ด้วยสติปัญญา หรืออย่างน้อยก็มีผลเท่านั้นกับการเป็นอยู่ด้วยสติปัญญา มีผลเป็นความไม่มีทุกข์เลย มีแต่สติปัญญา และการเคลื่อนไหวไปตามอำนาจของสติปัญญานั้น นี่แหละควรจะเรียกวà��ˆà¸²à¸¡à¸«à¸²à¸à¸¸à¸¨à¸¥à¹à¸›à¸¥à¸§à¹ˆà¸²à¸”ี ว่าฉลาด ว่าตัดเสียซึ่งอกุศล มหาแปลว่าใหญ่หลวง กุศลใหญ่หลวงคือการเป็นอยู่ด้วยจิตที่ไม่ยึดอะไรไว้ว่าเป็นตัวตนหรือของตน ไม่มีความทะเยอทะยานด้วยตัณหาในสิ่งใด ทำงานเพื่องาน ทำงานเพื่อธรรม บริโภคผลงานเพียงเพื่อมีชีวิตอยู่สำหรับบรมธรรม คือนิพพาน ซึ่งเป็น "ความว่าง" อย่างสุดยอด นี่แหละคือใจความของการมีชีวิตอยู่ด้วยจิตว่าง ซึ่งขอสรุปเป็นคำกลอนสำหรับจะจำไว้ได้ง่าย ๆ แก่การนึกว่า :-

จงทำงาน ทุกชนิด ด้วยจิตว่าง

ยกผลงาน ให้ความว่าง ทุกอย่างสิ้น

กินอาหาร ของความว่าง อย่างพระกิน

ตายเสร็จสิ้น แล้วในตัว แต่หัวที

ตาแก่ : ดู ๆ ยิ่งพูดไปจะยิ่งฟังยากสำหรับคนทั่วไปเข้าทุกที ?

หลวงตา : อีก 5-10 ปี จะง่ายเหมือนเรื่อง "มหากุศล" ในเวลานี้.

ตาแก่ : ช่วยเทศน์ให้เข้าใจกันเดี๋ยวนี้ไม่ได้หรือ ?

หลวงตา : ได้เหมือนกัน แต่ต้องขอเครื่องกัณฑ์ที่มากสมกัน คือนั่งฟังนิ่ง ๆ ไม่เอ่ยปากพูดอะไรหมด ติดต่อกันไม่ลุกเป็นเวลา 3 เดือน.

ตาแก่ : ถ้าอย่างนั้นวันนี้ต้องขอลาก่อน ขอเอาไปตรึกตรองในส่วนที่พอจะตรึกตรองได้ด้วยตนเอง ให้มากที่สุดเท่าที่จะมากได้ให้เหลือส่วนที่จะต้องถามให้น้อยที่สุดแล้วจึงค่อยมาถาม.

หลวงตา : นั่นแหละคือวิธีที่สุดสำหรับศึกษาธรรมะขั้นนี้ในพระพุทธศาสนา.

ดูเพิ่มที่ลิงค์นะครับ

จิตที่ไม่ถูกปรุงแต่งด้วยสิ่งแปลกปลอมใด ๆ

เป็นจิตในสภาพเดิมแท้ของมัน

ทำไม่ได้ เพราะถ้า"ทำ" ก็คือการบิดเบือนสภาพจิตให้ผิดไปจากปรกติ

สิ่งที่พึงกระทำก็คือการมีสติรู้เท่าทันสิ่งที่เกิดขึ้นในใจ เมื่อเห็นสิ่งแปลกปลอม(เช่นความคิด ความอยาก ฯลฯ) สิ่งแปลกปลอมก็ดับไปเอง เป็นธรรมชาติ

ไม่มีเจ้าตำรับค่ะ เป็นสภาวะธรรมชาติที่เข้าถึงกันได้ทุกคน เพราะทุกคนเกิดมาพร้อมจิตว่างอยู่แล้ว เพียงแต่ถูกปรุงแต่งจนจำสภาพเดิมแท้กันไม่ได้เป็นส่วนใหญ่

จิตว่าง เป็นจิตที่เต็มไปด้วยสติปัญญา

มรดกที่ ๑๕๐. จิตว่างแท้ ทางธรรมะ

ต่างจากจิตว่างอันธพาล ซึ่งไม่รู้จักจิตว่างที่แท้จริง

แล้วกล่าวหาว่า จิตว่างไม่ทำอะไร ไม่รับผิดชอบอะไร

ทั้งที่จิตว่างแท้จ��¸£à¸´à¸‡à¸™à¸±à¹‰à¸™ ทำหน้าที่ทุกอย่าง

ได้อย่างเฉลียวฉลาด ถูกต้อง และไม่เห็นแก่ตัว

จงรู้จักจิตว่าง กันเสียใหม่เถิด

...คัดจากหนังสือ อสีติสังวัจฉรายุศมานุสรณ์

.....จาก ท่านพุทธทาสภิกขุ

สำหรับผมนะ จิตว่าง คือ เป็นอารมณ์ที่ปราศจากนิวรณ์ วิธีทำคือ ตั้งใจที่จะระงับ ในระยะแรกหากมันระงับไม่ได้ก็ค่อย ๆ ระงับ ใครเป็นเจ้าของตำรับ สำหรับผมคือ พระพุทธเจ้า แต่สำหรับคุณอาจจะเป็นคนอื่น หรือท่านอื่นก็ได้ ตามใจศรัทธานะ

จิตที่ปราศจากความคิด มีสมาธิจดจ่อกับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ไม่ได้คิดนึกถึงความวุ่นวายในความฟุ้งซ่าน รู้ว่าคิด รู้ว่านึก รู้ว่ากำลังทำอะไรอยู่ คือว่างจากสภาวะความคิดนึกต่อการกระทำ เห็นทุกอย่างล้วนมีความว่าง ไม่มีผิด ไม่มีถูก สำนึกได้ในงานที่ทำ แล้วฟันดาบ(กำหนดในความว่าง)ลงไป

บอกตรงๆในความว่างของท่านพุทธทาส คล้ายๆเราต้องกวาดต้องควานหาอะไรที่มีอยู่ในความว่างนั้นอยู่น่ะ คงต้องใช้จิตที่สูงกว่าปัจจุบันมากมายถึงจะค้นหาพบ ต้องยอมรับว่าไม่ค่อยจะเข้าใจเหมือนกัน 555

จิตว่างคือจิตไม่มี หากมีจิตนั่นย่อมไม่ว่า ง ไม่มีอะไรว่างเปล่า ความหมายของผู้ใช้คำนี้อาจหมายถึงว่างจากความยาก ว่างจากกิเลศ แต่คุณต้องมีความอยากที่จะให้มีจิตว่าง จิตว่างจึงจะเกิด มนุษย์เป็นสัตว์สังคม ขอให้มีจิตใจที่ว่างจากความชั่วร้ายก็น่าจะพอ หากจิตว่างจากความดีด้วย โลกเราคงไม่มีมนุษย์เหลืออยู่ เพราะความยากทั้งหลายไม่มี เมื่อไม่มี อะไรที่จะเกิดตามมาจึงไม่มี พูดหยาบๆกิเลศตัณหา ทำให้มนุษย์ดำรงเผ่าพันธ์อยู่ได้ เพียงแต่กำหนดกรอบของมันให้อยู่ในขอบเขตของความเหมาะสม ความอยากทำให้มนุษย์ค้นคว้าหาความรู้เพื่อเป็นประโยชน์ต่อมนุษย์เอง แต่ต้องมีกรอบที่เหมาะสม

เราคิดว่าตอนที่ใจเรานิ่งๆไม่ฟุ้งซ่านจิตรจดจ่ออยู่กับสิ่งหนึ่งสิ่งใดนะค่ะ

จิตกับสมองเป็นเหมือนสูญญากาศไม่คิดอะไรเลย

การทำเริ่มจากวิปัสนากัมฐาน

พระพุทธเจ้าเป็นต้นตำหรับ