ตัณหาอีกประการชื่อว่าอะไร?

เราทั้งหลายคุ้นเคยกับสายปฏิจจสมุปบาทที่เริ่มจากอวิชชา ไปจบที่ทุกข์ ซึ่งตัณหาในปฏิจจสมุปบาทสายนี้ เป็นตัณหาประการหนึ่ง ที่เป็นมูลในวัฏฏะ เป็นปัจจัยแก่อุปาทาน เรียกว่า วัฏฏมูลตัณหา ยังมีตัณหาอีกประการหนึ่ง เรียกว่า สมุทจารตัณหา ตัณหาที่ฟุ้งขึ้น

ตัณหา ๒ ประการนี้ พระพุทธองค์ตรัสเมื่อพระอานนท์กราบทูลว่า ปฏิจจสมุปบาทเป็นธรรมที่ลึกซึ้ง (a) แต่กลับปรากฏกับท่านราวกับเป็นธรรมง่ายๆ

%

ได้ตรัสห้ามพระอานนท์ และตรัสต่อว่า เพราะไม่รู้แจ้งปฏิจจสมุปบาท หมู่สัตว์จึงเหมือนปมด้ายยุ่ง เมื่อตรัสปฏิจจสมุปบาทสายที่เราคุ้นเคยกันแล้ว จ

จึงได้ตรัสต่ออีกว่า

[๑๐๓] อานนท์ ด้วยเหตุนี้แล

เพราะอาศัยเวทนา ตัณหา จึงมี

เพราะอาศัยตัณหา ปริเยสนา(การแสวงหา)จึงมี

เพราะอาศัยปริเยสนา ลาภะ(การได้) จึงมี

เพราะอาศัยลาภะ วินิจฉยะ (การกำหนด) จึงมี

เพราะอาศัยวินิจฉยะ ฉันทราคะ (ความกำหนัดด้วยอำนาจความพอใจ) จึงมี

เพราะอาศัยฉันทราคะ อัชโฌสานะ (ความหมกมุ่นฝังใจ) จึงมี

เพราะอาศัยอัชโฌสานะ ปริคคหะ (การยึดถือครอบครอง)จึงมี

เพราะอาศัยปริคคหะ มัจฉริยะ(ความตระหนี่) จึงมี

เพราะอาศัยมัจฉริยะ อารักขะ (ความหวงกั้น) จึงมี

เพราะอารักขะเป็นเหตุ บาปอกุศลธรรมเป็นอเนก ย่อมเกิดขึ้นจากการถือท่อนไม้ การถือศาสตรา

การทะเลาะ การแก่งแย่ง การวิวาท การพูดขึ้นเสียงว่า "มึง มึง" การพูด

ส่อเสียด และ%

และการพูดเท็จจึงมี

ที.มหา.(แปล) ๑๐/๑๐๓/๖๑

เมื่อตรัสอธิบายแล้ว ได้ตรัสต่อว่า

"อานนท์ เพราะเหตุนั้น เหตุ ต้นเหตุ เหตุเกิดและปัจจัยแห่งปริเยสนาก็คื%

ก็คือตัณหานั่นเอง

อานนท์ ธรรม ๒ อย่างนี้ ทั้ง ๒ ส่วน (b) รวมลงเป็นอย่างเดียวกับเวทนาด้วยประการฉะนี้"

ที.มหา.๑๐/๑๑๒/๖๔

(a) ลึกซึ้ง หมายถึงลึกซึ้งโดยอาการ ๔ คือ (๑) อรรถ (ผล) (๒) ธรรม (เหตุ) (๓) เทศนา (วิธีการแสดง) (๔) ปฏิเวธ (การบรรลุ) (ที.ม.อ.๙๕/๙๐)

(b) ธรรม ๒ อย่างนี้ ทั้ง ๒ส่วน ในที่นี้หมายถึงตัณหา ๒ ประการได้แก่ (๑) วัฏฏมูลตัณหา ตัณหาที่เป็นมูลในวัฏฏะ หมายถึงตัณหาที่เป็นปัจจัยแก่อุปาทาน (๒) สมุทจารตัณหา ตัณหาที่ฟุ้งขึ้น หมายถึงตัณหาที่ท่านกล่าวว่า เพราะอาศัยตัณหา ปริเยสนาจึงมี เป็นต้น

ที.ม.อ.๑๑๒/๑๒๒

ยังมีปฏิจจสมุปบาทอยู่อีกหลายแบบ ท่านพุทธทาสได้รวบรวมไว้ในหนังสือชุดจากพระโอษฐ์ เล่ม "ปฏิจจสมุปบาทจากพระโอษฐ์"